PRIŠTINA PLANIRA RUŠENJE HRAMA HRISTA SPASA Oglasila se SPC

Ponovni pozivi na rušenje Hrama Hrista Spasa u centru Prištine vratili su ovo pitanje u fokus javnosti, otvarajući stare rane i produbljujući postojeće podele. Najnovije izjave dolaze nakon višegodišnjih pokušaja da se ovaj verski objekat prikaže kao sporan, uz tvrdnje da predstavlja simbol represije, dok Srpska pravoslavna crkva i stručna javnost upozoravaju da je reč o opasnoj reviziji istorije i napadu na verska prava.

Hram Hrista Spasa u centru Prištine poslednjih dana ponovo je u žiži javnosti nakon novih poziva da se sruši, koje je ovog puta izneo advokat Toma Gaši. Oštrije reakcije stižu iz Srpske pravoslavne crkve i među stručnjacima koji upozoravaju da takve izjave produbljuju podele među zajednicama. Dok jedni hram vide kao simbol represije, drugi ga smatraju delom verskog i kulturnog nasleđa.

Najviše napadan verski objekat u Evropi

Ovo, međutim, nije prvi put da se u javnosti pokreće pitanje uklanjanja ovog hrama. U aprilu 2025. godine, Priština je ponovo aktuelizovala ideju rušenja Crkve Hrista Spasa, hrama koji je postao simbol uništavanja u martovskom pogromu pre dve decenije. Uz kontinuirane poruke o tome da je srpsko kulturno nasleđe zapravo kosovsko, ovo je, kako su isticali analitičari, najviše napadan verski objekat u Evropi u poslednjih četvrt veka.

Eparhija raško-prizrenska izrazila je najdublju zabrinutost i snažno osudila najnoviju izjavu albanskog advokata Toma Gašija, koji je otvoreno pozvao na rušenje Hrama Hrista Spasa u Prištini i istakla da je ta izjava direktan poziv na uništavanje verskog objekta i, kao takva, teški oblik govora mržnje i podsticanja netrpeljivosti protiv SPC.

Eparhija je, reagujući na objavu Gašija na Fejsbuku u kojoj je naveo da Hram Hrista Spasa u Prištini “mora biti srušen”, da se nalazi “na tuđem zemljištu” i da je navodno podignut u vreme “okupacije”, istakla da ta objava predstavlja školski primer isključive retorike i da takav govor šalje poruku da, po toj logici, u Prištini zapravo nema mesta za vidljivi simbol postojanja srpske pravoslavne zajednice, te da samo postojanje ovog hrama predstavlja “nepravdu” koja mora biti “ispravljena” njegovim uklanjanjem.

“Taj hram nije sagradio Slobodan Milošević”

Istoričari i analitičari za Blic TV ukazuju da se napadi na ovaj hram ne odvijaju samo fizički, već i kroz dugotrajan negativan diskurs u javnosti.

– Sam Hram Hrista Spasa koji se nalazi u širem centru Prištine bio je meta napada. Napada u javnom diskursu od strane političkih predstavnika na prostoru Kosova i Metohije, kao i istaknutih intelektualaca, kao i nekih predstavnika studentskih udruženja – navodi istoričar Nemanja Dimitrijević.

Analitičar Aleksandar Gudžić ističe da se hram često pogrešno vezuje za politički kontekst devedesetih godina.

– Ova najnovija izjava da treba da se ruši crkva u Prištini je samo zato što je sagrađena u vreme 90-ih godina, u vreme Slobodana Miloševića, po meni je smešna. Tu crkvu nije sagradio Slobodan Milošević. Za dozvole za njenu izgradnju i u njenoj izgradnji su učestvovali kosovski Srbi, verni narod kosovsko-metohijski – rekao je Gudžić.

Pravo na veru i ravnopravnost

Za bivše stanovnike Prištine, Hram Hrista Spasa nije samo građevina, već simbol prava na opstanak i slobodu veroispovesti.

– Institucije, čak i međunarodna zajednica, ne čine ništa da nam omoguće da mi možemo da koristimo naš hram i da se osećamo da smo ravnopravni građani po veri i po naciji i po svemu što želimo, što bi trebalo da bude, jer imamo pravo na to i po zakonu i po evropskim standardima – kaže Gordana Đorić, nekadašnja meštanka Prištine.

Hram Hrista Spasa u centru Prištine je saborni hram Srpske pravoslavne crkve, čija je izgradnja započeta devedesetih godina prošlog veka i prekinuta oružanim sukobom 1999. godine. Od tada je ova svetinja postala jedan od najčešće napadanih verskih objekata u Evropi.

Neposredno nakon rata pokušano je njeno rušenje eksplozivom, što nije uspelo. U godinama koje su usledile, hram je više puta paljen, skrnavljen, ispisivan grafitima i zloupotrebljavan kao javni toalet ili mesto za snimanje neprimerenih muzičkih spotova. Bogosluženja su u više navrata bila zabranjivana ili opstruisana, a sveštenstvo i vernici sprečavani da slobodno služe Svetu liturgiju, čak i na velike praznike.

Tokom pogroma 2004. godine i nakon jednostranog proglašenja nezavisnosti 2008. godine, hram je dodatno oštećen i godinama prepušten propadanju. Poslednjih godina sve češće se čuju otvoreni pozivi na njegovo rušenje, a 2021. godine studenti Univerziteta u Prištini organizovali su proteste noseći parole “Nikad više“ i “crkva kao simbol počinilaca genocida”, uz fotografije Slobodana Miloševića i Željka Ražnatovića Arkana, koje su povezivali sa njegovom izgradnjom.