PRVIH 100 GODINA BANKARSTVA U SRBIJI U jednom trenutku se koristilo i 43 različite valute, a evo i kada tačno je tržište eksplodiralo

Nastanak i razvoj finansijskih institucija u Srbiji obuhvata period od preko 150 godina, a preteča srpskog bankarstva se kao i u mnogim drugim evropskim zemljama vezuje se za kasni 14. i 15. vek.

Dok su sa jedne strane Jadranskog mora u italjanskim gradovima Venecije, Firence, Milana i sl. osnivane prve privatne banke, sa ove strane Jadrana za vreme vladavine Cara Dušana, davanje novca na kamatu je počelo da se uzima kao nezavisna profesija. Što se tiče ovog prvog kreditiranja u Srbiji nije bilo zabrana, osim jedne da zajmodavac nije smeo da bude crkveno lice. Krediti su uplaćivani u novčanom obliku, a bili su osigurani nekom vrstom zaloga (od nakita, dragocenosti, do prihoda od zemlje itd.).

Sve do uspostavljanja Otomanske vladavine, u srednjevekovnoj Srbiji se radilo na usložnjavanju privrede, ponajviše pod vladavinom Despota Stefana Lazarevića. Sa dolaskom Otomanskog carstva, gubimo suverenitet monetarne valsti, trgovina je postala isključivo pravo turskih, cincarskih i grčkih trgovaca, te je u naredna 4 veka privreda Srbije stala.

Sa oslobađanjem od turske vladavine, ponovo su stvoreni uslovi za ekonomski i monetarni razvoj Srbije, pa su tako u drugoj polovini 19. veka (1860-ih i 1870-ih godina). Jedan od prvih indikatora nezavisnosti finansijskog sistema, samim tim i razvoja sa mrtve tačke, je i pravo prikupljanja poreza koje je Miloš Obrenović dobio 1815. godine.

Od početka 19. veka pa do početka Prvog svetskog rata, kako se širila teritorija Srbije, i kako se stanovništo uvećavalo, oživele su i trgovina i proizvodnja, struktura privrede se promenila, modernizovana je i krenulo se u razvoj kreditnih aktivnosti. Prema istorijskim podacima, najraniji predlog za stvaranje banaka pojavio se 1808. godine, kako bi se finansirao Prvi srpski ustanak.

Pored monopola kneza Miloša i njemu bliskih ljudi, dalji razvoj trgovine i finansija u Srbiji ometao je i tadašnji haos monetarnog sistema. Od ustanka do 1868. godine, koristile su se čak 43 vrste turskog i stranog novca (10 vrsta zlatnog, 28 vrsta srebrnog i 5 vrsta bakarnog novca). Kako bi se zbrka sa novčanim sistemom, vlasti su izdavale valutne liste, kojima su određivani devizni kursevi turskih i stranih valuta u srpskoj knjigovodstvenoj jedinici, pod nazivom groš. Zakonom iz 1873. dobijamo po prvi put zakonski uređen novčani sistem, a posle Berlinskog konkresa usvojen je Zakon o kovanju srpske srebrne monete.

Ipak, pre toga se desilo da novca u opticaju i kredita nije bilo dovoljno za podmirenje potreba, te su se pojavile inicijative za osnivanje banke 1845. godine.

Zakonom o kreditiranju građana iz prvih državnih fondova donet je 1858. godine, a izdvojeni javni i sudski fondovi objedinjeni su u Upravu fondova unutar Ministarstva finansija, a kreditiranje se vršilo uz garanciju države. Kao nadoknada, de okamata i celokupna dobit Upravnog fonda odlazila bi u državni trezor. Iako nije bila nezavisna banka, mogla se smatrati pretečom hipotekarne banke, u koju je postepeno vremenom preoblikovana aktom o hipotekarnim zaduženjima.

Tada (1871. godine) su osnovani Beogradski kreditni zavod, Smederevska kreditna banka, Okružne štedionice u Kragujevcu, zatim u Valjevu, Šapcu, Užicu, Čačku, Kruševcu i Smederevu. Srpska banka Dunav, Svilajnac osnovana je godinu dana kasnije. Ove Okružne štedionice su radile do 1898. godine, kada su ukinute, a Uprava fondova je transformisana u Hipotekarnu banku.

Srpski trgovci su tada bili izuzetno aktivni, uspostavili su odnose sa stranim bankama, pogotovo iz Beča i Budimpešte, i 1869. su osnovali Prvu srpsku banku, koja se bavila samo novčanim transakcijama, sa ciljem da promovišu svoje odnosa sa inostranstvom. Banka je bila univerzalnog tipa, akcionarska. Garancijom Vlade Srbije nijednom drugom stranom akcionarskom društvu nije bilo dozvoljeno da osnuje banku u Srbiji u narednih 5 godina.

Nakon više od četiri veka, 1878. usvojen je Zakon o kovanju nacionalnih kovanica i Dinar je proglašen jedinom zakonskom valutom u Kneževini Srbiji. Krajem te godine stekli su se uslovi da se stvori Narodna banka. Zakon je donet 1882. godine, i ona je osnovana 1884. godine isključivo domaćim kapitalom. Beogradska berza kao samostalna privatna institucija osnovana je 1894. godine.

Bankarstvo posle prvog svetskog rata

Stvaranjem Kraljevine SHS finansijsko zakonodavnstvo nije bilo ujednačeno na celoj teritoriji, pa ni vrednost novca i cene nisu bile regulisane. Privatni kapital je bio mali, a dugoročne investicije su se finansirale isključivo iz zajmova iz inostranstva.

Broj osnovanih privatnih novčanih zavoda je bio veliki, oko 482, ali male snage. U periodu od 1918. godine do 1926. godine u SHS je osnovano 259 novih banaka. Krajem 1921. godine u Prometnoj banci u Beogradu, osnovano je Udruženje banka, od strane 39 novčanih zavoda.

Najveće banke u tom periodu su bile: Beogradsko trgovačka banka, Bosanska industrijalna i trgovačka banka i Jadransko podunavska banka, pod upravom stranog kapitala. Nakon krize 1930. drastično se smanjuje broj banaka sa učešćem stranog kapitala. Krajem 1938. godine, poslovalo je 17 banaka sa učešćem stranog kapitala.

Nakon 1930. prisustvo bankarskog kapitala u privredi Kraljevine bivalo je sve veće, kao i stvaranje finansijskog kapitala.

• Bankarstvo
• Finansijsko tržište